داستان «فرانکشتاین» از زمان انتشار رمان مری شلی در سال ۱۸۱۸ تا امروز در ده‌ها فیلم و سریال بازآفرینی شده و هر دوره تصویری تازه از مخلوق مشهور آن ارائه کرده است. بررسی نسخه‌های فیلم فرانکشتاین در حقیقت فرصتی است برای فهم اینکه چگونه سینما از ابزارهای مختلف گریم، پروتز، نورپردازی و طراحی چهره استفاده کرده تا موجودی را خلق کند که هم ترسناک باشد و هم انسانی. این مقاله با نگاهی تحلیلی و دقیق، به مهم‌ترین اقتباس‌ها از آغاز سینمای کلاسیک تا دوران معاصر می‌پردازد و نشان می‌دهد هر کارگردان چگونه این مخلوق را بازتعریف کرده است.
مقایسه نسخه‌های فیلم فرانکشتاین
1. Frankenstein (1931)
فیلم Frankenstein (1931) همچنان یکی از مهم‌ترین «نسخه‌های فیلم فرانکشتاین» است؛ نسخه‌ای که تصویر کلاسیک مخلوق را شکل داد. بوريس کارلوف با گریم افسانه‌ای جک پیرس، هیولایی را به نمایش گذاشت که ترکیبی از معصومیت، سردرگمی و خشونت بود. چهره‌ای مستطیلی، پیچ‌های گردن، پوست مرده‌وار و حرکت‌های کند او تبدیل شد به الگویی که دهه‌ها در فرهنگ عامه تکرار شد.
داستان فیلم آزادی‌هایی از رمان مری شلی برداشت می‌کند. هنری فرانکشتاین به‌جای انگیزه‌های فلسفی، بیشتر شیفتهٔ بازسازی زندگی از اجساد است. مخلوق پس از زنده شدن در تلاش برای فهم جهان بیرون و ارتباط با انسان‌هاست، اما جامعه او را پس می‌زند و همین طردشدگی به فاجعه ختم می‌شود. در این نسخه، مخلوق تنها یک «هیولا» نیست؛ قربانی نادانی و بی‌مسئولیتی خالقش است.
اهمیت گریم در این فیلم بی‌بدیل است. خطوط تیره زیر چشم‌ها، بخیه‌های روی پیشانی و طراحی استخوان‌بندی اغراق‌شده، سبکی خلق کردند که بعدها معیار همهٔ تفسیرها شد.
2. The Curse of Frankenstein (1957)
استودیو همر با The Curse of Frankenstein (1957) برداشت جدیدی از اسطوره ارائه داد. این فیلم یکی از مهم‌ترین «نسخه‌های فیلم فرانکشتاین» از نظر بازتعریف خشونت و ترس بود. کریستوفر لی این‌بار نقش مخلوق را بازی کرد، اما چهره‌پردازی متفاوت و ترسناک‌تری داشت: چشمانی توخالی، صورتی به‌شدت آسیب‌دیده، و بدنی وصله‌خورده که وحشی‌گری‌اش را به رخ می‌کشید.
برخلاف نسخه ۱۹۳۱، این فیلم تمرکز بیشتری بر شخصیت ویکتور فرانکشتاین دارد. در این‌جا او بیش از یک نابغه جاه‌طلب است؛ مرزی میان دانشمند و جنایتکار ندارد. مخلوق نیز در این روایت نمادی از پیامدهای اخلاقی آزمایش‌های بی‌حد است.
گرچه این فیلم کمتر در فرهنگ عامه تکرار شد، اما از نظر طراحی گریم، نقطهٔ عطفی بود. همر تلاش کرد خود را از سایه یونیورسال خارج کند و مخلوقی با هویتی تازه و تیره‌تر بسازد.
3. Mary Shelley’s Frankenstein (1994)
Mary Shelley’s Frankenstein (1994) نزدیک‌ترین تلاش سینمایی برای وفاداری به متن اصلی است. رابرت دنیرو نقش مخلوق را با ترکیبی از وحشت، رنج و عمق انسانی ایفا می‌کند؛ چیزی که آن را به یکی از پیچیده‌ترین «نسخه‌های فیلم فرانکشتاین» تبدیل می‌کند.
گریم در این فیلم جسورانه است: بدن مخلوق سرهم‌بندی شده با بخیه‌هایی بزرگ اما واقع‌گرایانه، صورتی که گویی بارها ترمیم شده، و پوستی که نشانهٔ خام‌بودن یک «تولید اولیه» را دارد. برخلاف نسخه‌های قبل، این موجود می‌تواند حرف بزند، دردهایش را بیان کند و حتی احساسات پیچیده‌ای مثل عشق و کینه بروز دهد.
این نسخه رابطهٔ میان خالق و مخلوق را به‌شدت پرتنش و احساسی نشان می‌دهد. ویکتور در این فیلم نه صرفاً یک جهان‌علمی جاه‌طلب، بلکه انسانی است که اسیر غرور و ترس می‌شود. همین نگاه باعث شده این فیلم در تحلیل‌های علمی‌ـ‌ادبی جایگاه مهمی پیدا کند.
4. Victor Frankenstein (2015)
در فیلم Victor Frankenstein (2015) داستان از زاویه دید ایگور (با بازی دنیل ردکلیف) روایت می‌شود؛ دستیار وفادار دانشمند. این تغییر زاویه دید باعث می‌شود این نسخه، یکی از متفاوت‌ترین «نسخه‌های فیلم فرانکشتاین» باشد.
مخلوق در این فیلم دیرتر ظاهر می‌شود، اما طراحی آن ترکیبی از نگاه کلاسیک و مدرن است: بدنی عضلانی، شیارهای عمیق روی پوست و چهره‌ای که بیشتر شبیه یک آزمایش کامل‌نشده است تا یک هیولا. این نسخه کمتر روی ترس و بیشتر روی فرآیند علمی تجربه‌های ویکتور تمرکز دارد.
چیزی که این فیلم را متمایز می‌کند، پرداختن به مفهوم دوستی، وفاداری و پیامدهای اخلاقی جاه‌طلبی علمی است. شخصیت مخلوق بیشتر نمادی از «حد نهایی علم بدون اخلاق» است تا موجودی با شخصیت مستقل.
5. Lisa Frankenstein (2024)
Lisa Frankenstein (2024) رویکردی طنزآمیز، فانتزی و نوجوان‌پسند دارد. این بار با یک موجود زنده‌شده روبه‌رو هستیم که طراحی او آگاهانه اغراق‌شده و کارتونی است: پوستی سبزِ پاستلی، بخیه‌هایی که بیش از آن‌که ترسناک باشند، حس «کمیک» دارند، و حرکات بدن که بیشتر یادآور فیلم‌های نوجوانانه دهه ۸۰ است.
این فیلم به‌عنوان یکی از «نسخه‌های فیلم فرانکشتاین» گرچه جزو اقتباس‌های رسمی و جدی به حساب نمی‌آید، اما نشان می‌دهد که چگونه این اسطوره حتی در فضاهای طنز و بی‌پروای مدرن نیز قابلیت بازتعریف دارد.
داستان دربارهٔ نوجوانی منزوی است که جسد یک جوان قدیمی را دوباره زنده می‌کند و ماجراهایی عاشقانه، عجیب و پرزرق‌وبرق رخ می‌دهد. فیلم بیشتر بر رابطهٔ انسانی و طنز تاکید دارد تا وحشت.
6. (2025) Frankenstein
نسخهٔ ۲۰۲۵ گیرمو دل تورو یکی از برجسته‌ترین و دقیق‌ترین «نسخه‌های فیلم فرانکشتاین» در چند سال اخیر است. برخلاف برداشت‌های سنتی، مخلوق نه یک هیولا بلکه انسانی ناقص و احساسی است که در مرکز داستان قرار دارد. جیکوب الوردی پروتز کامل بدن را برای نقش خود به کار گرفت؛ این پروتزها ۲۰ بار روی بدن او نصب شدند و هر بار دقیقاً طراحی شده بودند تا نابرابری اعضا و بخیه‌های ظریف بدن را نشان دهند.
رنگ پوست مخلوق از تنوع رنگی مختلف الهام گرفته از بدن‌های موجود در میدان جنگ انتخاب شد تا حس وصله‌دوزی و خلق از بخش‌های متفاوت را منتقل کند. تنها بخش‌هایی که از خود بازیگر باقی ماند، نوک بینی، لب بالا و چانه بود. این کار اجازه داد چشم‌ها و حالت چهرهٔ الوردی همچنان قابل مشاهده و زنده باشند.
دل‌تورو تاکید دارد مخلوق باید واقعی و عملی به نظر برسد و استفادهٔ زیاد از جلوه‌های دیجیتال تخریب‌کنندهٔ توهم انسانی بود. مخلوق خمیده با ستون فقرات بازشده در آزمایشگاه، ترکیبی از اثرگذاری بصری و حس مرگ واقعی را ایجاد می‌کند. این نسخه نشان می‌دهد که چگونه گریم و پروتز می‌توانند شخصیت یک موجود خلق‌شده را از مجرد هیولا بودن فراتر ببرند و عمق انسانی به آن ببخشند.
برای اطلاعات بیشتر این خبر جدید را یخوانید: فرانکنشتاین 2025
جمع‌بندی
بررسی «نسخه‌های فیلم فرانکشتاین» نشان می‌دهد که هر دوره بنا بر دغدغه‌های فرهنگی خود، چهره و شخصیت متفاوتی برای مخلوق ساخته است. از معصومیت تراژیک بوريس کارلوف تا رنج انسانی رابرت دنیرو و برداشت علمی‌ـ‌مدرن نسخهٔ ۲۰۲۵، هر نسخه تلاشی برای پاسخ دادن به این پرسش است:
وقتی انسان چیزی می‌آفریند که شبیه خودش نیست اما رنج کشیدن را می‌فهمد، چه مسئولیتی دارد؟
سوالات متداول
۱: مخلوق فرانکشتاین در نسخه‌های مختلف چگونه طراحی شده است؟
طراحی مخلوق بسته به دوره و نگاه کارگردان متفاوت است؛ از گریم کلاسیک با پیچ گردن تا پروتزهای کامل و واقع‌گرایانه در نسخه‌های مدرن.
۲: کدام نسخه بیشترین وفاداری به رمان مری شلی دارد؟
نسخه ۱۹۹۴ (Mary Shelley’s Frankenstein) بیشترین وفاداری را به متن اصلی نشان می‌دهد.
۳: در نسخه ۲۰۲۵ دل‌تورو چه ویژگی‌هایی از مخلوق برجسته است؟
انسانیت، احساسات درونی، و طراحی واقع‌گرایانه با پروتز کامل بدن و رنگ‌بندی الهام‌گرفته از بخش‌های مختلف بدن.
۴: چه کسی گریم نسخه کلاسیک ۱۹۳۱ را انجام داد؟
جک پیرس مسئول گریم مخلوق بوريس کارلوف بود.
۵: نسخه‌های فیلم فرانکشتاین چند بار بازسازی شده‌اند؟
ده‌ها نسخه ساخته شده‌اند، از نسخه‌های کلاسیک ۱۹۳۱ و ۱۹۵۷ تا نسخه‌های مدرن ۱۹۹۴، ۲۰۱۵ و ۲۰۲۵.
۶: مخلوق در همه نسخه‌ها هیولاست؟
نه؛ در نسخه‌های مدرن مثل ۲۰۲۵ دل‌تورو، مخلوق بیشتر انسانی و پر از احساسات است تا صرفاً هیولا.
